Opdracht 9: De aanslag - Harry Mulisch

Boek

In het verhaal worden de bewoners van de 4 huizen aan de Haarlemse kade opgeschrikt door de moord op Fake Ploeg. Een collaborerende hoofinspecteur van de Haarlemse politie. Hij werd door leden van het verzet neergeschoten terwijl hij aan het fietsen was. Bang voor represailles slepen de Kortewegs het lijk weg en leggen het voor het huis van de Steenwijks. Daar woont de twaalfjarige Anton met zijn moeder, vader en zijn oudere broer Peter. Doordat het lijk voor het huis van de familie Steenwijk ligt worden moeder en vader hardhandig uit huis gehaald. Peter is reeds moeten vluchten omdat hij naar buiten was geweest om het lijk terug te leggen.

Wanneer iedereen het huis verlaten heeft wordt het huis door de ordnungspolizei met vlammenwerpers platgebrand. Later in zijn leven zou het hoofdpersonage Anton ontdekken dat zijn ouders nog diezelfde dag samen met tientallen andere gegijzelden gefusilleerd werden door de Duitsers.

non-fictie

Harry Mulisch heeft zich voor de aanslag op Fake Ploeg laten inspireren door de waargebeurde moord op Fake Krist. Hij was een Nederlandse agent die zicht ontpopte tot loyaal medewerker van de Duitse Sicherheitsdienst (inlichtingendienst).

Beide aanslagen vertonen erg veel overeenkomsten. Zo werden zowel Ploeg als Kirst neergeschoten terwijl ze aan het fietsen waren. Net als in het boek leidde deze daad van het verzet tot represailles van Duitse kant, welke bekend zouden worden als de represailles aan de Westergracht in oktober ’44. Hierbij zouden tien doden vallen en enkele huizen in vlammen op gaan.

Foto genomen na de represailles van Westergracht.

Foto genomen na de moord op Fake Kirst.

Omdat Anton nog erg jong is wordt hij niet gefusilleerd maar verblijft hij aanvankelijk eerst een nacht in de cel. Daar praat hij met een vrouw wiens naam hij niet kent.

Later zou hij via iemand uit de entourage van zijn schoonvader (Cor Takes) te weten komen dat de vrouw waarmee hij die bewuste avond praatte Truus Coster is. Samen met Cor Takes had ze de aanslag op Ploeg beraamt. Later zou Anton vernemen dat de vrouw overleden is in de gevangenis.

Mulisch baseerde beide personages op personen die echt bestaan hebben. Truus Coster is gebaseerd op Hannie Schaft. Een van Nederlands grootste en bekendste verzetsstrijdsters. Hannie Schaft heeft net dezelfde leeftijd als Truus Coster in het verhaal. Hoewel Schaft tijdens de oorlog vele succesvolle aanslagen op Duitse doelwitten pleegde, was ze in werkelijkheid niet diegene die Fake krist dood schoot. Samen met andere verzetsstrijders stond ze Fake Krist op te wachten maar andere verzetslui waren haar voor. Dit ‘detail’ komt in het boek niet aan bod. 

In het boek is Cor Takes haar compagnon. Hij is gebaseerd op de bekende Nederlandse verzetsman Jan Bonekamp.

Op bladzijde 180 maakt Cor Takes zich erg kwaad omdat Willy Lages vrijgelaten is wegens gezondheidsredenen. In het boek staat dat Lages hoofd was geweest van de Gestapo in Nederland. Hieronder een kort fragment uit het boek hoe Cor Takes denkt over de vrijlating:

‘Hoe vind je dat?’ vroeg Takes. ‘Omdat hij ziek is, unser lieber kleiner Willy. Moet je opletten hoe gauw hij opkikkert in Duistland, - en intussen zijn daar dan een hoop andere mensen echt ziek van geworden. Al die humane heren met hun menslievendheid op onze kosten. De oorlogsmisdadiger is ziek, ach gut, dat arme schaap.

Toch wel opmerkelijk dat Mulisch wanneer hij zich baseerde op personen die echt bestaan hebben hij ze telkens een andere naam gaf. Grote uitzondering hierop is Willy Lages. Hij was hoofd van de Sicherheitsdienst tijdens oorlog. Wikipedia schrijft over zijn vrijlating het volgende:

Wegens ernstige ziekte werd Lages op 18 mei 1966 in het centraal ziekenhuis van het gevangeniswezen te Vught opgenomen. Op 9 juni 1966 verleende minister van justitie Ivo Samkalden hem op humanitaire gronden een strafonderbreking van 'ten hoogste drie maanden' en werd hij per ambulance naar de Bondsrepubliek Duitsland gebracht in de verwachting dat hij in die periode zou overlijden. Dit leidde tot grote verontwaardiging van velen in Nederland. Omdat hij volgens de Duitse grondwet niet zou kunnen worden uitgeleverd kwam het zolang hij zou afzien van reizen buiten Duitsland neer op definitieve vrijlating. Hij onderging in Braunlage twee operaties en leefde nog bijna vijf jaar.

In 1981 word Anton (inmiddels ook al een man van rond de vijftig) door zijn tandarts gechanteerd om mee te doen met de grote antikernwapendemonstratie van 1981.  De grote vraag die hij altijd heeft gesteld is waarom het lijk van Fake Ploeg juist voor hun huis gelegd werd en niet voor een van de andere drie huizen. Op de betoging komt Anton Karin tegen. Karin Korteweg was zijn buurmeisje van toen hij nog aan de kade woonde. Zij weet hem te vertellen dat haar vader het lijk voor hun huis heeft gelegd omdat er bij hun andere buren Joden verstopt zaten. Iets wat Anton nooit geweten heeft en wat zijn kijk de situatie grondig gewijzigd heeft.

De antikernwapendemonstratie rond het Museumplein in Amsterdam waar Anton in meeliep heeft echt plaatsgevonden. Ze bracht op 21 november 1981 meer dan 400.000 mensen op de been en is daarmee de grootste Nederlandse betoging ooit.